استان خراسان جنوبی از لحاظ ناهمواری ها، به دو قسمت «کوهستانی و مرتفع» در شمال و شمال غرب و قسمت «پست و هموار» در دشت های مرکز و جنوب استان تقسیم می شود. بلندترین قله های استان به نام های «کمر سرخ» با ارتفاع ۲,۸۴۲ متر در شمال و «شاه کوه» با ارتفاع ۲,۷۳۷ متر در جنوب قرار گرفته است.
کوه های خراسان دنباله ارتفاعات البرز به سمت شرق است که به صورت قوس های موازی از «شاه کوه» آغاز شده و در جهت شمال غربی به سمت جنوب شرقی تا ارتفاعات «هندوکش افغانستان» امتداد می یابد.
حاصلخیزترین بخش این استان در قسمت شمال و شمال غرب واقع شده است؛ ولی دشت های جنوبی و جنوب غربی به دلیل مجاورت با حاشیه شمال لوت، دارای آب و هوایی خشک و خشن بوده و در معرض جریان شن های روان هستند.
آب و هوای استان خراسان جنوبی «خشک و بیابانی» است، ولی با توجه به نحوه قرار گرفتن مناطق پست یا مرتع به دو دسته «آب و هوای خشک و گرم» و «آب و هوای خشک و ملایم» تقسیم می شود. آب و هوای خشک و گرم بیشتر در دشت ها، مناطق هموار مرکز ، غرب و جنوب غرب و آب و هوای خشک و ملایم در بخش های مرتفع شمالی، شمال غربی استان و اطراف بیرجند مشاهده می شود.
از آنجا که استان خراسان جنوبی در ناحیه آب و هوای بیابانی قرار گرفته است، رودخانه های موجود در این منطقه از نوع فصلی بوده و رودخانه دائمی وجود ندارد.
پیشینه تاریخی
خراسان جنوبی شامل محدوده‌ای از خراسان بزرگ است که در سده‌های پیش «قهستان» نامیده می‌شد. براساس کتیبه هاى به جا مانده از دوره هخامنشى و به گفته بعضى از مورخان یونانى،«قهستان» سکونتگاه قوم ساگارت، از اقوام آریایى بود. هرودوت مورخ یونانى مى نویسد: آنها در ردیف اقوام شرقى هستند و از سکنه «ساتراپ چهاردهم هخامنشیان» به شمار مى روند. مارکوپولو نیز در سفرنامه خود، از این منطقه با نام «تونوکاین» - تون و قاین- یاد کرده‌است. واژه «قهستان» را اکثر پژوهشگران، معرب «کهستان» دانسته اند که به دلیل محیط جغرافیایی خاص و وجود کوهستان ها به آن اطلاق می شد. « کهستان » را بر وزن «کوهستان» هم گفته اند. از اواخر قرن پنجم هجرى «قهستان» به یکى از مراکز مهم فعالیت «فرقه اسماعیلیه» به رهبرى «حسن صباح» تبدیل شد. از آنجایى که این ناحیه از موقعیت مناسب اقلیمى و طبیعى برخوردار نبود و مورد بى توجهى حکومت هاى مرکزى بود، براى فعالیتهاى «فرقه اسماعیلیه» داراى شرایط مساعدى بود. لذا، بعد از منطقه الموت، قهستان به مهم ترین مرکز فعالیت اسماعیلیان تبدیل شد، که قلمروى در حدود «ترشیز يا کاشمر» تا «نهبندان» را دربرمى گرفت. با روی کار آمدن حکومت صفوی، امنیت نسبتي در این منطقه بوجود آمد که باعت رونق و گسترش تجارت شد. استان خراسان جنوبى تا ۱۳۸۳، بخشى از استان پهناور خراسان بود، ولى در این سال با مصوبه مجلس شورای اسلامی و براساس تقسیمات جدید کشورى، از آن منفک شد و خود به استانی مستقل تبدیل گردید.
اقوام و زبان
همانطور كه اشاره شد؛ این منطقه زیستگاه یکی از اقوام آریایی نژاد به نام «سارگات» بود. زبان و نژاد مردم سرزمين بزرگ خراسان، کمتر دچار آمیختگی و اختلاط شده است و دلیل آن، داشتن شرايط خاص آب و هوایی و اقلیمی است كه چندان مورد توجه و تاخت و تاز افراد بیگانه در طول تاريخ قرار نگرفته است. زبان رسمي و اصلي مردم استان، فارسي است. اين زبان در هر نقطه شهري و روستايي با لهجه خاص ومنسوب به همان محل بيان مي شود مثل لهجه بيرجندي، لهجه قايني، لهجه سراياني، لهجه نهبنـداني و غير ه كه البته اين لهجه ها با تفاوت هايي در واژه ها، جمله بنـدي ها و تاكيـد بر روي هجاها همراه است.
موقعیت اجتماعی و اقتصادی
شرایط اقلیمی منحصر به فرد استان خراسان جنوبی باعث شده تا امکان تأمین درآمد مناسب و معقول باغداران استان در کاشت و تولید محصولاتی از قبیل عناب، زرشک، زعفران و سنجد شود. به طوری که این استان رتبه اول تولید محصولات باغی زرشک و عناب و رتبه دوم تولید زعفران را در سطح کشور دارا است. انار ، پسته، بادام، سیب، گلابی، به، گیلاس، آلبالو، زردآلو، هلو، خرما، توت، شاتوت، گردو، انجیر و سنجد از دیگر محصولات باغی این استان است. همچنین در بخش محصولات زراعی، مردم این منطقه به کشت گندم، جو، پنبه، حبوبات، محصولات جالیزی و گیاهان علوفه‌ای مشغول هستند و در تولید چغندر قند، رتبه هشتم کشور را به خود اختصاص داده است.
قالی بافی، سفالگری، رنگرزی، آهنگری، مسگری، حصیربافی، سبدبافی، نمدمالی، زیلوبافی ، پارچه بافی، نوغان داری، ریسندگی، گلیم بافی، جاجیم بافی ، زرگری، دباغی و سوزن‌دوزی، از جمله صنایع دستی استان خراسان جنوبی هستند.
سوغات
بخش کشاورزی : آلو بخارا، انار، زعفران، زرشک، عناب بیرجند، توت خشک
بخش دامداری : قره قروت، کشک
بخش صنایع دستی : انواع قلاب بافی ها، انواع محصول های حصیری، زیلو، پارچه های سوزن دوزی شده، قالی
جاذبه های طبیعی - گردشگري
بيرجند : آبشار چارده، آبگرم لوط، بند دره، بند عمرشاه، دره هاي ارتفاعات باقران، نيزارها و ماسه باديهاي كوير خور
درميان : آبگرم گزيك، چنار كهن سال دوشينگان، طبيعت روستاي فورگ، طبيعت روستاي درميان
سربيشه : روستاي چنشت، چشمه آب ترش سربيشه، چشمه آب معدني گندگان، معدن بازالت منشوري
سرايان : طبيعت روستای مصعبي، طبيعت روستای كريمو، طبيعت روستای چرمه، طبيعت روستای كال ذو
قاين : دشت اسفدن، دشت شاهرخت، غار ورزق، غار پهلوان، غار خونيك، غار فارسان، طبيعت ارتفاعات بوذر جمهر
نهبندان : كوير ده سلم
جاذبه های تاریخی
بيرجند : آرامگاه ابن حسام خوسفي، ارگ كلاه فرنگي، باغها وعمارتهاي اكبريه، شوكت آباد، اميرآباد، رحيم آباد، بافت تاريخي خور، قلعه بيرجند، مدرسه شوكتيه، حسينيه نواب، مسجد جامع چهاردرخت، موزه مردم شناسی، موزه باستان شناسی، موزه شهدا، موزه مشاهیر و مفاخر ملی، موزه علوم و تاریخ طبیعی، موزه وقف.
درميان : آرامگاه سلطان ابراهيم رضا، آتشكده گسك، قلعه تاريخي فورگ، قلعه كل حسن صباح، مسجد جامع هندوالان
سربيشه : روستاي شگفت انگيز ماخونيك، خانه یاورری، خانه تاریخی بهاور، مزار كاهي، قلعه باغ مود، قلعه کهنه سربیشه، سنگ نگاره ماخونيك، مسجد چهارده معصوم، مسجد گنجی
سرايان : آرامگاه توران شاه، سد ذو، كاروانسراي سرايان، قلعه قلاع سرايان، موزه مردم شناسی سرایان
قاين : آرامگاه بوذر جمهر قايني، امامزاده عبدالله كارشك، امامزاده زيد النار آفريز، قلعه چهل دختر، قلعه هاجر آباد، قلعه آفريز، قلعه كوه، مسجد جامع قاين، مسجد جامع افين، مسجد جامع خضري، موزه مردم شناسی قاین.
نهبندان : آسبادهاي خوانشرف، بافت قديمي روستاي استند، بافت قديمي روستاي قدمگاه، قلعه شاهدژ، قلعه نهبندان، مسجد روستاي ميغان، موزه مردم شناسی نهبندان.
- مجموعه: مکانهای تفریحی ايران
بش قارداش یکی از جاذبه های طبیعی و گردشگری شهرستان بجنورد می باشد که از لحاظ واژه در زبان ترکی به معنی پنج برادر می باشد.
نقطه جغرافیایی
این مکان در ۷ کیلومتری شهر بجنورد (مرکز استان خراسان شمالی) در مسیر جاده بجنورد اسفراین می باشد
تاریخی
پیش از اسلام در زمان اشکانیان و ساسانیان در این محل عبادتگاه پیشوایان کنتیس زرتشتی قرار داشته است.به سبب اقامت چهار فصل مغ (بزرگان دینی زرتشتی) به چهار مغان شهرت یافته است.طبق مدارک موجود آب چشمه به چهرمغان یا چرمغان موسوم بوده که هم اکنون نیز به این نام معروف است.
نام این مکان یعنی بش قارداش بر اساس داستانی تاریخی است که در بین مردم شهر جریان دارد. طبق این افسانه در روزگاران قدیم پنج برادر در شهر بجنورد زندگی می کردند که به دلیل مخالفت با ظلم و ستم حکمران تحت تعقیب ماموران قرار داشتند. این پنج برادر به همراه هم گریختند و ماموران نیز آنها را تا این مکان تعقیب کردند. پنج برادر از خدا طلب کمک کردند، در این هنگام پنج سوراخ در کوه ایجاد شد که برادران به آنها پناه بردند و از سوراخ ها آب گوارایی جاری شد. تا سالها قبل و پیش از خشکسالی های شدید تعداد چشمه ها پنج عدد بود که تمامی آنها آب بسیار داشتند. البته بعضی از افراد ناآگاه این موضوع را اینچنین نقل می کنند که چون پنج چشمه غار مانند سنگی وجود دارد نامشان بش قارداش شده است. قار=غار و داش که در ترکی همان سنگ است. البته احتمالا این روایت توسط مهاجران و کسانی آشنایی به زبان ترکی نداشته اند پدید آمده. در ترکی صفت قبل از اسم می آید. یعنی اگر اینگونه بود باید نام «بش داشلِه غار» به آن می دادند.
آب چشمه بش قارداش از کوهی سنگی و از پنج شکاف بزرگ و کوچک در پایین کوه بیرون می ریزد. که در روزگار دیرین آب چشمه در سمت بالا و میانه کوه بیرون می زده و هم اکنون شکافها و مسیرهای آب نیز برروی کوه جای مانده است. در پایین کوه یک شعار سنگ تراشیده ای وجود دارد که شعار زرتشتیان یعنی پندار نیک گفتار نیک و کردار نیک برروی کوه حک شده است سنگتراش این اثر اسماعیل جزمی نقاش، خطاط و سنگ تراش بجنوردی می باشد که در سال ۱۳۰۰ و اندی این سخن را تراشیده و به گفته خودش برای در یاد ماندن در دلها تاریخ آن را به ۱۳۰۰ خورشیدی نوشته است. در سمت چپ کوه و چشمه بش قارداش یک بنای تاریخی که به دستور ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده هم اکنون پابرجاست و در سالهای قبل چندی از خاندان شادلو بجنورد در آن دفن شده اند. در روبروی استخر اصلی بش قارداش یک دروازه از حدود ۲۰۰ سال پیش تا کنون پابرجاست.
خواص معدنی آب بش قارداش
آب چشمه بش قارداش در آبشناسی پزشکی جهت درمان بیماریهای تغذیه ای، اشکالات کبدی، صفرایی و ناراحتی های دستگاه ادراری دارای اهمیت خاصی می باشد. در تحقیقات دکتر محمدرضا غفوری استاد دانشکده داروسازی دانشگاه تهران آب معدنی بش قارداش در شمار آبهای بیکربناته، کلسیم و سولفاته کلروره سرد به همراه سیلیس و آثار آهن می باشد. در اعلامیه بهداشت محیط شهرستان بجنورد به نقل از کتاب ایشان (شناخت آب معدنی و چشمه های ایران) اثرات درمانی آب بش قارداش چنین اعلام شده است. در اختلالات دستگاه گوارش معده، کبد، لوزالمعده و روده موثر است در اثرات سوخت و سازکلوسیدها، پروتیدها، کلسترول به ویژه اسید اوریک. در اعمال تغذیه در مورد بیماریهای معده خاصیت قلیایی این آبها به سبب خنثی کردن اسیدیته و وجود سیلیس اثر حفاظتی و تسکین دهنده دارد. در مورد روده ها بطور مستقیم نیروبخش و بطور غیر مستقیم در اثر سهولت ترشحات صفرایی و لوزالمعده سبب تغییر محتویات شیمیایی و میکروبی محیط می گردند. باید متذکر شد اینگونه آبها در تورم روده ها در اثر تخمیر اثرات نیکویی دارند. در مورد کبد و لوزالمعده از نظر تجربی گذشته از ازدیاد خاصیت، آمیلار، آب دهان و لوزالمعده نیروی اسیدزا، اوره آز، ساکاراز، آنزیمهای کلوتامیک و پیرودیک را بالا می برند. آب بش قارداش چندی پیش توسط شرکت چشمه طبیعت بجنورد به بهره برداری رسید و به صورت آب معدنی ابتدا با نام سحا و چندی بعد با نام گلستان وارد بازار ایران شد.
امکانات
این مکان تفریحی دارای سه استخر می باشد که دو استخر آن برای شنا کودکان و بزرگسالان درست شده است. یک نمازخانه برای مردم و مسافرین محترم و از امکانات در حال ساخت می توان به استخر بانوان اشاره کرد. دیگر امکانات: تلفن همگانی - سوپر مارکت - سیستم روشنایی در شب - پارکینگ - کمپ نیروی انتظامی - پست امداد و نجات هلال احمر - آنتن دهی همراه اول و ایرانسل - آب شرب و سرویس بهداشتی
آمار
وب سایت:
